alivesonline.com : “สังคมผู้สูงวัย” ถือเป็นประเด็นเร่งด่วนระดับชาติ เนื่องจากประเทศไทยกำลังก้าวสู่สังคมผู้สูงวัยในอัตราเร่งที่เร็วที่สุดในภูมิภาคอาเซียน โดยคาดว่าในอีก 2 ปีข้างหน้าจะมีประชากรอายุเกิน 60 ปี มากกว่าร้อยละ 20 ของจำนวนประชากรทั้งประเทศ ทำให้สังคมไทยกลายเป็นสังคมสูงวัยอย่างสมบูรณ์ (Complete Aged Society) ซึ่งจะส่งผลกระทบหลายด้าน เช่น เศรษฐกิจ สังคม วิถีความเป็นอยู่ สุขภาพ แรงงานและการจ้างงาน เทคโนโลยี การศึกษาและการพัฒนาทักษะตลอดชีวิต ตลอดจนการจัดสภาพแวดล้อมเพื่อรองรับสังคมผู้สูงวัย ซึ่งล้วนกระทบกับคนทุกวัยจึงจำเป็นต้องได้รับความร่วมมือจากทุกภาคส่วน เพื่อผนึกกำลังพร้อมสู่การเป็นสังคมสูงวัยที่มีคุณภาพ
จากภาวะดังกล่าว มูลนิธิไฟเซอร์ประเทศไทย (Pfizer Thailand Foundation) และ มูลนิธิคีนันแห่งเอเซีย (Kenan Foundation Asia) เล็งเห็นความสำคัญของการเตรียมความพร้อมและการพัฒนาสังคมไทยไปสู่สังคมสูงวัยที่มีคุณภาพ จึงได้ร่วมกันพัฒนา โครงการ “ไฟเซอร์ รู้ – เฒ่า (เท่า) – ทัน – สุข” (Pfizer Healthy Aging Society) โดยมีเป้าหมายหลักคือ การสร้างรูปแบบการดูแลสุขภาพแบบองค์รวมสำหรับประชากรวัยก่อนสูงอายุและวัยสูงอายุเพื่อนำไปสู่สังคมสูงวัยที่มีคุณภาพ ภายใต้แนวคิด “กายฟิต จิตดี มีออม” ซึ่งมีระยะเวลาดำเนินงาน 3 ปี (2559-2562) ในพื้นที่เป้าหมายคือ กรุงเทพฯ (เขตคลองเตย และเขตบางขุนเทียน) และจังหวัดอุบลราชธานี (อำเภอเมือง และอำเภอวารินชำราบ) โดยเป็นการทำงานที่เชื่อมโยงทั้งระดับประเทศและชุมชน มีการคัดเลือกผู้ที่มีอายุระหว่าง 45–59 ปี ใน 4 กลุ่มหลักเข้าร่วมโครงการคือ อาสาสมัครสาธารณสุข ครู บุคลากรสาธารณสุข และเจ้าหน้าที่ภาครัฐระดับท้องถิ่น
สร้าง “ผู้นำการเปลี่ยนแปลง” ช่วยพัฒนาชุมชน
ดร.นพ.นิรุตติ์ ประดับญาติ ผู้อำนวยการฝ่ายการแพทย์ บริษัท ไฟเซอร์ (ประเทศไทย) จำกัด เปิดเผยว่า ภารกิจหลักของโครงการคือ “ไฟเซอร์ รู้ – เฒ่า (เท่า) – ทัน – สุข” คือ การพัฒนาศักยภาพกลุ่มเป้าหมายเพื่อสร้าง “ผู้นำการเปลี่ยนแปลง” (Change Agents) ที่ได้รับความรู้และทักษะจำเป็นเกี่ยวข้องกับสุขภาพกาย สุขภาพจิต และความมั่นคงทางการเงิน ผ่านการอบรมและกิจกรรมภายใต้หัวข้อต่าง ๆ ได้แก่ โรคติดต่อเรื้อรัง (Non-Communicable Diseases) โภชนาการ (Nutrition) สุขภาพจิต (Mental Health) ความตระหนักรู้ทางการเงิน (Financial Literacy) การจัดสภาพแวดล้อมเอื้อต่อผู้สูงอายุ สิทธิประโยชน์ที่เกี่ยวข้อง การวิเคราะห์ชุมชน เป็นต้น ซึ่งบุคคลกลุ่มนี้ได้กลายมาเป็นผลผลิตด้านบุคลากรที่สำคัญกว่า 41 คนที่ได้ร่วมสร้างสรรค์โครงการที่ช่วยพัฒนาชุมชนของตนเองถึง 27 โครงการ และจะนำเอาองค์ความรู้ไปพัฒนากลุ่ม หรือชุมชนของตนให้มีสุขภาวะที่ดีอย่างยั่งยืนได้ต่อไป
ผลผลิตที่ดีที่เกิดขึ้นในโครงการ นอกจากจะเป็นทรัพยากรบุคคลแล้ว ยังได้จัดพิมพ์ คู่มือ “รู้ – เฒ่า (เท่า) – ทัน – สุข” จำนวน 2 พันเล่มที่เป็นประโยชน์ต่อทุกเพศทุกวัยในการนำไปใช้เป็นคู่มือสุขภาวะในชีวิตประจำวัน ทั้งยังได้ดำเนินการสัมภาษณ์ผู้บริหารชั้นนำขององค์กรภาครัฐ ภาคเอกชน ภาคประชาสังคม องค์กรวิชาการ ฯลฯ เพื่อรวบรวมข้อมูลจัดทำ “ข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย” (Policy Recommendation) ซึ่งมีสาระสำคัญได้แก่ 1.การปรับเปลี่ยนกระบวนทัศน์สู่การเป็นสังคมสูงวัยแบบพฤตพลัง (Active Aging) 2.โอกาสในการประกอบอาชีพและการส่งเสริมการเรียนรู้ตลอดชีวิต 3.การพัฒนาทักษะและความรู้ทางการเงิน 4.การส่งเสริมการมีสุขภาวะที่ดี 5.การปรับเปลี่ยนสภาพแวดล้อมให้เอื้อต่อการใช้ชีวิตของทุกวัย โดยมุ่งหวังผลักดันให้เกิดผลในทางปฏิบัติในระดับนโยบายของประเทศต่อการเตรียมพร้อมสังคมสูงวัยที่พร้อมทั้งด้านสุขภาพ สังคม และเศรษฐกิจในระดับประเทศ
นายปิยะบุตร ชลวิจารณ์ (ซ้าย) ประธานอำนวยการ มูลนิธิคีนันแห่งเอเซีย และ ดร.นพ.นิรุตติ์ ประดับญาติ (กลาง) ผู้อำนวยการฝ่ายการแพทย์ บริษัท ไฟเซอร์ (ประเทศไทย) จำกัด
ดำเนินงานใน 4 องค์ประกอบหลัก
นายปิยะบุตร ชลวิจารณ์ ประธานอำนวยการ มูลนิธิคีนันแห่งเอเซีย กล่าวสรุปภาพรวมการดำเนินงานโครงการว่า โครงการ “ไฟเซอร์ รู้ – เฒ่า (เท่า) – ทัน – สุข” มุ่งหมายสร้าง “ผู้นำการเปลี่ยนแปลง” ที่จะมีพฤติกรรมเชิงบวกด้านสุขภาพ การเงิน และเป็นต้นแบบให้กับชุมชนที่ตนอยู่ร่วม ด้วยความคาดหวังหลัก 3 ประการด้วยกันคือ 1.เพื่อพัฒนาศักยภาพผู้นำการเปลี่ยนแปลง ทั้งด้านการตระหนักรู้ทางสุขภาพกาย สุขภาพจิต และการเงิน เพื่อเตรียมความพร้อมสู่สังคมสูงวัยอย่างมีคุณภาพ 2.เพื่อปรับเปลี่ยนให้เกิดทัศนคติที่ดีและสร้างพฤติกรรมสุขภาพเชิงบวกที่มีส่วนช่วยลดปัญหาโรคไม่ติดต่อเรื้อรังในกลุ่มก่อนสูงอายุและผู้สูงวัย 3.เพื่อสร้างแบบปฏิบัติที่ดีในการเตรียมความพร้อมสู่สังคมสูงวัยที่มีความยั่งยืนและปรับใช้ในบริบทสังคมไทยได้ โดยมีการดำเนินงานใน 4 องค์ประกอบหลักคือ
1.การสร้างความร่วมมือกับผู้เกี่ยวข้อง (Stakeholders Engagement) จากการดำเนินงานมาตลอดระยะเวลา 3 ปี โครงการฯ ได้รับการสนับสนุนจาก 14 หน่วยงาน ในการเข้าร่วมเป็นคณะกรรมการที่ปรึกษาโครงการ (Steering Committee) ได้รับความร่วมมือจากผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในพื้นที่ (Local Stakeholders) มากกว่า 21 แห่ง และมากกว่า 12 หน่วยงานทางวิชาการที่ร่วมเป็นส่วนหนึ่งของทีมวิทยากรในการพัฒนาศักยภาพกลุ่มเป้าหมายของโครงการ มีผู้ผ่านการอบรมจำนวนทั้งสิ้น 181 คน และส่วนหนึ่งในจำนวนนี้ได้เป็นผู้นำการเปลี่ยนแปลง ร่วมสร้างสรรค์โครงการที่ช่วยพัฒนาชุมชนของตนเองมากกว่า 27 โครงการ ส่งผลถึงคนในชุมชนมากกว่า 5 พันคน โดยมีโครงการที่น่าสนใจ อาทิ โครงการออกกำลังกายด้วยโยคะของชุมชนแฟลต 1-10 เขตคลองเตย ที่เกิดจากการรวมตัวของผู้รักสุขภาพ โครงการ “ลูกหมูสู่ลูกมด รู้อดรู้ออม เพื่อความพร้อมวัยเกษียณ” ของโรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชบางขุนเทียน ที่มี “คุณครู” ผู้เป็นผู้นำการเปลี่ยนแปลงในสถานศึกษา สนับสนุนการออกกำลังของนักเรียนที่น้ำหนักเกินมาตราฐาน แนะนำด้านโภชนาการที่ดี
2.การพัฒนาศักยภาพ (Strengthening Capacity) มีการฝึกอบรมกว่า 25 ครั้ง โดยวิทยากรจากสถาบันวิชาการหลากหลายด้าน เช่น คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข เป็นต้น ในหัวข้อต่าง ๆ อาทิ การเตรียมพร้อมก่อนเข้าสู่วัยสูงอายุ ความรู้ด้านอาหารและโภชนาการ กินอยู่อย่างไร ห่างไกลโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง การประเมินสัดส่วนร่างกายและแปลผล การออกกำลังกายที่เหมาะสมกับวัย ความรู้ความเข้าใจทางการเงิน การสื่อสารเพื่อการโน้มน้าวใจและปรับเปลี่ยนพฤติกรรม สิ่งแวดล้อมที่เป็นมิตรกับผู้สูงอายุ การวิเคราะห์ชุมชน การพัฒนาโครงการ และการอบรมผู้นำต้นแบบ เป็นต้น
3.การรณรงค์ประชาสัมพันธ์ (Promotional Campaign) มีการดำเนินกิจกรรมที่ช่วยสร้างความตระหนักในเรื่องสุขภาพกาย สุขภาพใจ และการเงิน ตามแนวคิดของโครงการคือ “กายฟิต จิตดี มีออม” ทั้งในพื้นที่ กรุงเทพฯ และอุบลราชธานี รวมทั้งสิ้น 16 ครั้ง มีผู้เข้ากิจกรรมทุกเพศทุกวัย เยาวชน วัยรุ่น วัยทำงาน และผู้สูงอายุ รวม 1,319 คน
4.การติดตามและประเมินผล (Monitoring and Evaluation) เป็นการติดตามผู้เข้าร่วมโครงการอย่างสม่ำเสมอและต่อเนื่องผ่าน “KAP survey: Knowledge, Attitude & Practice Survey” เพื่อทราบถึงความเปลี่ยนแปลงระดับบุคคลและระดับชุมชน ใน 3 ประเด็นหลัก ได้แก่ สุขภาพกาย (กายฟิต) สุขภาพจิต (จิตดี) การเงิน (มีออม) และอื่น ๆ พบว่า
กายฟิต – ผู้เข้าร่วมโครงการมากกกว่าร้อยละ 90 มีความรู้ (Knowledge) เรื่องการออกกำลังกายว่า ต้องทำต่อเนื่องอย่างน้อยสัปดาห์ละ 3 ครั้ง ครั้งละ 30 นาที มีความรู้เรื่องโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง อาทิ ความดันโลหิตสูง มีทัศนคติ (Attitude) ที่ดีต่อการดูแลสุขภาพ ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงด้านพฤติกรรม (Practice) เช่น กว่าร้อยละ 86 มีการตรวจร่างกายประจำปี กว่าร้อยละ 80 ออกกำลังกายแบบง่าย อาทิ เดินแกว่งแขน ทำงานบ้าน อัตราการบริโภคอาหารติดมันและเครื่องในสัตว์ และอาหารรสหวานลดลง
จิตดี – ผู้เข้าร่วมโครงการเป็นกลุ่มบุคคลที่มีสุขภาพจิตที่ดีเป็นพื้นฐาน และจากการประเมินด้วย TMHI-15 พบว่ากว่าร้อยละ 60 มีสุขภาพจิตที่ดีขึ้น ไม่มีภาวะซึมเศร้า และสามารถควบคุมอารมณ์ตนเองได้ดี
มีออม – ผู้เข้าร่วมโครงการมากกว่าร้อยละ 80 มีความรู้ด้านการออมเงินผ่านธนาคาร การประกันภัย การประกันชีวิต รวมถึงมีทัศนคติที่ดี หรือเห็นด้วยว่าการวางแผนการใช้เงิน การวางแผนการเงินเพื่อดูแลสุขภาพ การทำบัญชีรายเดือ นั้นมีความจำเป็น โดยร้อยละ 60-75 มีทัศนคติที่ดีที่ต้องการการจัดทำบัญชีใช้จ่าย บัญชีครัวเรือน แต่พบว่ามีเพียงร้อยละ 10-20 ที่สามารถทำได้จริง ร้อยละ 35-50 มีการวางแผนทางการเงินล่วงหน้าทุกเดือน มีการวางแผนการออมเพื่อการเกษียณร้อยละ 49 ในขณะที่ยังมีสูงถึงร้อยละ 25 ที่ยังไม่มีการออมเพื่อการเกษียณ และยังพบว่ามีภาวะหนี้สินถึงร้อยละ 61 โดยผู้นำการเปลี่ยนแปลงจะต้องใช้ระยะเวลาในสร้างความตระหนักและกระตุ้นให้เกิดการวางแผนการเงินที่ดีเพิ่มขึ้นในชุมชนของตนเอง
ส่วนในด้านอื่น ๆ พบว่าว่าร้อยละ 60 มีความรู้ความเข้าใจต่อสถานการณ์ผู้สูงอายุที่ปัจจุบันมีมากกว่าร้อยละ 15 ของจำนวนประชากร โดยกว่าร้อยละ 75 มองว่าผู้สูงอายุไม่ได้เป็นภาระ สามารถเป็นที่ปรึกษาได้ มากกว่าร้อยละ 90 ที่เชื่อมั่นว่าสามารถเสียสละเวลาและแรงงานเพื่อร่วมกิจกรรมในชุมชน และสามารถสื่อสารเพื่อรณรงค์การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพในชุมชนได้ เป็นต้น
มุ่งเป้าหมายสู่โครงการ “ต้นแบบ” ดำเนินงานทั่วประเทศ
เป้าหมายหลักของโครงการ “ไฟเซอร์ รู้ – เฒ่า (เท่า) – ทัน – สุข” คือ การสร้างรูปแบบการดูแลสุขภาพแบบองค์รวมสำหรับประชากรวัยก่อนวัยสูงอายุและวัยสูงอายุ เพื่อนำไปสู่สังคมผู้สูงวัยที่มีสุขภาพดีอย่างยั่งยืน สามารถประยุกต์และปรับใช้ได้กับบริบทของสังคมไทยได้จริง โดยขณะนี้เรามีผู้นำการเปลี่ยนแปลงที่จะช่วยสร้างความยั่งยืนให้เกิดขึ้น ตั้งแต่ระดับรายบุคคลที่มีพฤติกรรมเชิงบวกด้านสุขภาวะ เป็นแกนนำจัดประชุมเครือข่ายสังคมสูงวัยในพื้นที่ ได้ใช้ความรู้และทักษะจากการอบรมกับโครงการฯ ไปใช้กำหนดแนวทางจัดทำโครงการพัฒนาชุมชนของตน ตลอดจนเป็นเครื่องมือสำคัญที่จะเปิดโอกาสให้ชุมชนได้รับการสนับสนุนจากหน่วยงานองค์กรต่าง ๆ
ปัจจัยสำคัญที่ช่วยสนับสนุนให้โครงการประสบความสำเร็จคือ การได้รับความอนุเคราะห์จากผู้เชี่ยวชาญในการให้ข้อเสนอแนะและร่วมสร้างกิจกรรมที่มีประสิทธิภาพ ผู้เข้าร่วมโครงการได้รับการพัฒนาศักยภาพอย่างต่อเนื่อง มีการติดตามและให้คำแนะนำอย่างใกล้ชิดให้กับผู้นำการเปลี่ยนแปลงในทุกกระบวนการ บุคคลที่เกี่ยวข้องต้องได้รับการพัฒนาศักยภาพ รับข้อมูลที่ทันสมัยและถูกต้องตามหลักวิชาการอย่างต่อเนื่อง
ทั้งนี้ คณะทำงานในพื้นที่ของกรุงเทพฯ และอุบลราชธานี มุ่งที่จะสร้างการร่วมแลกเปลี่ยนแนวทางการนำโครงการต้นแบบไปใช้กับหน่วยงานภาครัฐที่มีส่วนเกี่ยวข้องในการกำกับนโยบายด้านผู้สูงอายุในระดับประเทศ อาทิ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข กรมกิจการผู้สูงอายุ กระทรวงพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ กรมการจัดหางาน กระทรวงแรงงาน และกรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น กระทรวงมหาดไทย เป็นต้น
เหนือสิ่งอื่นใด คณะทำงานโครงการฯ รวมทั้งกลุ่มผู้นำการเปลี่ยนแปลง ยังมุ่งหวังที่จะได้รับการพัฒนาและยกระดับสู่การเป็น “เครือข่ายเกื้อหนุน” (Collaboration Network) ให้แก่ระบบคุ้มครองทางสังคมสำหรับผู้สูงอายุ ระบบการดูแลผู้สูงอายุในระยะยาวของชุมชน และระบบการเตรียมความพร้อมของประชากรก่อนเข้าสู่วัยสูงอายุอย่างบูรณาการร่วมกับเครือข่ายทั้งในระดับจังหวัด และเขต/อำเภอ ให้เกิดเป็นรูปแบบของ “Collaborative Ecosystem for Aging Society District” ต่อเนื่องไปจนถึงระดับประเทศโดยผ่านหน่วยงานภาครัฐที่จะนำโครงการ “ไฟเซอร์ รู้-เฒ่า(เท่า)-ทัน-สุข” เป็นต้นแบบในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพ (Health Behavior) ได้อย่างยั่งยืนทั่วทั้งประเทศ.
